Ελληνική λογοτεχνία

'Η ζωή είναι πολύ σύντομη για τα καλά βιβλία, πρέπει να διαβάζουμε μόνο εξαιρετικά βιβλία''. Τίμπορ Φίσερ (Under the frog)

Sunday, January 07, 2007

 

Ιερή παγίδα

Για αρκετά χρόνια το ιστορικό μυθιστόρημα ήταν στη χώρα μας παρεξηγημένο κομμάτι της λογοτεχνίας. Ουκ ολίγες φορές, ταυτιζόταν με το παραϊστορικό μυθιστόρημα ή ενίοτε και σε ακραίες περιπτώσεις με την επιστημονική φαντασία. Καταλήξαμε έτσι, να μένουμε με την απορία γιατί δεν γράφουν αξιόλογα ιστορικά μυθιστορήματα Έλληνες συγγραφείς την ίδια ώρα που οι κριτικοί αποθέωναν τις σπάνιες αντίστοιχες προσπάθειες ξένων. Ένας απ΄ αυτούς, ο Στίβεν Πρέσφιλντ με την επιτυχία των ’’Δρόμων της φωτιάς’’ και παρά το γεγονός ότι χρησιμοποίησε σε πολλές περιπτώσεις αμφιλεγόμενα, αν όχι συζητήσιμης εγκυρότητας στοιχεία, ήταν αυτός που έδειξε τον δρόμο στους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους. Και αίφνης, το ιστορικό μυθιστόρημα ξανάρθε στη μόδα, έπαψε να είναι παρωχημένο και έτσι γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια (και μαζί γνώρισαν επιτυχία) συγγραφείς όπως ο Λεονάρδος, ο Μπαλτάκος ή η Μαρία Λαμπαδαρίδου. Χωρίς να συνυπολογίσουμε μυθιστορήματα που φλερτάρουν με την ιστορία, χρησιμοποιούν στοιχεία της αλλά τα μεταλάσουν κατά το δοκούν.
Ο μικρός αυτός πρόλογος έχει να κάνει με ένα προσωπικό αναγνωστικό απωθημένο. Χωρίς να είμαι σωβινιστής ή να διακατέχομαι από εθνικιστικές ακρότητες προτιμώ να διαβάζω μυθιστορήματα με έμπνευση από την ελληνική ιστορία ή μυθολογία γραμμένα από έλληνες και όχι από φιλέλληνες τύπου Πρέσφιλντ. Εξαιρετικό δείγμα ιστορικού μυθιστορήματος είναι η ’’Ιερή παγίδα’’ (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ) της Λείας Βιτάλη. Η έμπειρη συγγραφέας (και blogger τους τελευταίους μήνες) κατέθεσε τα πρώτα της δείγματα με το ’’Παραμύθι του μεγάλου φόβου’’ αλλά με την καινούργια της δουλειά νομίζω ότι άγγιξε την καλύτερη στιγμή της εικοσάχρονης εμπλοκής της με τη δημιουργική γραφή. Και παρουσίασε μια δουλειά που ενδεχομένως την αρτιότητά της να δυσκολευτεί και η ίδια να ξεπεράσει σύντομα.
Οι μήνες που προηγούνται της άλωσης της Πόλης αλλά και τα χρόνια που ακολούθησαν την πτώση του Βυζαντίου (χρονικά το βιβλίο ολοκληρώνεται περίπου 20-25 χρόνια μετά την άλωση στη Βενετία) είναι το χρονικό πλαίσιο που τοποθετεί την ιστορία της η Βιτάλη. Κεντρικό πρόσωπο ο μικρότερος γιος του τελευταίου πρωθυπουργού του Βυζαντίου Λουκά Νοταρά ο Ιάκωβος και αφηγήτρια η μικρότερη αδελφή του Ιουστίνη. Ακόμη και αν κάποιος αποψιλώσει τη δουλειά της Βιτάλη από τον πλούτο των ιστορικών στοιχείων η ίδια η υπόθεση που πραγματεύεται με την απαγωγή του Ιάκωβου Νοταρά, τον εγκλεισμό του σε Τούρκικο χαρέμι και αργότερα την προσπάθεια του, μετά την απελευθέρωσή του, να δημιουργήσει μια εστία αντίστασης στη Βενετία (πολύ ενδιαφέρουσα η διαδικασία μετάλλαξης των Βυζαντινών σε Έλληνες) συναρπάζει. Σαν ένα μυθιστόρημα που ξετυλίγεται ανεξάρτητα χρόνου και περιβάλλοντος. Η προσθήκη των ιστορικών στοιχείων δίνει άλλη διάσταση στο όλο εγχείρημα.
Στο πεδίο της έρευνας η συγγραφέας επικαλείται τα αρχεία της Βενετίας για να δικαιολογήσει την έκβαση της υπόθεσης (κατά άλλους ιστορικούς ο νεαρός Νοταράς δεν επιβίωσε των ημερών που ακολούθησαν την άλωση, κατά άλλους ακολούθησε την πορεία που περίπου τροφοδότησε και την υπόθεση της Ιερής Παγίδας). Πέραν αυτής της λεπτομέρειας είναι βέβαιο ότι η ανάγνωση του βιβλίου θα εγείρει σειρά συζητήσεων αφού η Βιτάλη όχι μόνο δεν μασάει τα λόγια της αλλά ουσιαστικά προχωράει σε μια μυθιστορηματική καταγγελία για το ρόλο του κλήρου στην πτώση της πόλης αφού για τους ιερωμένους της εποχής ήταν μεγαλύτερος ο φόβος της ένωσης με τους καθολικούς από τον φόβο του Μεχμέτ του Πορθητή. Και παράλληλα αναθεωρεί ριζικά το ρόλο ιστορικών προσώπων στην υπόθεση της άλωσης όπως του τελευταίου Παλαιολόγου ή του πρωθυπουργού Νοταρά ή του πρώτου πατριάρχη μετά την Αλωση Γενάδιου. Καλό θα είναι αν για κάποιον η ιστορική ανάγνωση έχει ολοκληρωθεί με τα σχολικά βιβλία να πάει βήμα-βήμα το συγκεκριμένο βιβλίο γιατί θα σοκαριστεί με τα αποκαλυπτικά στοιχεία και το παρασκήνιο ειδικά των μηνών που προηγήθηκαν του ’’Η πόλις εάλω’’ (αν και διαβάζοντας το βιβλίο αμφισβήτησα ακόμη και την ιστορική ρήση μαζί φυσικά με το μύθο του... ’’μαρμαρωμένου βασιλιά’’ η τη θρησκόληπτη δοξασία της εποχής για τον αρχάγγελο που θα εμφανιστεί και θα διώξει με την πύρινη ρομφαία τους άπιστους!)
Σε καθαρά λογοτεχνικό επίπεδο όμως είναι που παίζεται όλο το παιχνίδι και όπου κερδίζει ουσιαστικά τα εύσημα η συγγραφέας. ’’Σκοτεινή’’, ελεγχόμενα βλάσφημη και αιρετική γραφή, ρεαλιστική εως υπερ-ρεαλιστική στις περιγραφές της (η διαδικασία ευνουχισμού στο Τουρκικό χαρέμι νομίζω ότι ανήκει με την ωμότητά της στα ’’κλασικά’’ του είδους) η Βιτάλη πετυχαίνει το ακατόρθωτο. Αφού προχωράει στην δόμηση και την αποδόμηση των χαρακτήρων με τη μαεστρία μιας βετεράνου της γραφής να κάνει συμπαθείς τους πρωταγωνιστές της παρότι ο κάθε ένας ξεχωριστά και αθροιστικά έχει περισσότερα ελαττώματα από προτερήματα. Σπάνια χρήση της λογικής των αντι-ηρώων και εξαίρετη ανάλυση ατελών ανθρώπινων χαρακτήρων. Πολιτικών και παπάδων που κάνουν συμφωνίες με το διάβολο, μικρών παιδιών με τη λάμψη του πολέμου και της εξουσίας να τα οδηγεί σε ακρότητες και τελικά οι δύο μορφές που καταλήγουν να είναι οι πλέον συμπαθείς είναι η τραγική μητέρα και σύζυγος της οικογένειας Νοταρά (πάντοτε στις δουλειές της Βιτάλη οι οικογενειακές σχέσεις είναι περίπλοκες και δεν αναλύονται εύκολα) και το ’’τέρας’’ ο Σουλτάνος Μεχμέτ, Πορθητής της πόλης, που τελικά δεν ήταν τίποτε παραπάνω από ένας απελπισμένος ερωτευμένος που τα έκανε όλα για τα μάτια ενός νεαρού!
Αν πρέπει να διαφωνήσω με κάποια σημεία του βιβλίου είναι ο ρόλος και ο τρόπος που χειρίζεται την αφηγήτρια της η Βιτάλη. Σε ουκ ολίγες περιπτώσεις προσπαθεί να τη συνδέσει με τον αναγνώστη τον οποίο μάλλον άστοχα και με αφέλεια επικαλείται συχνά πυκνά διακόπτοντας ενοχλητικά την εξαίρετη ροή του κειμένου. Και αυτή καθ’ αυτή όμως η επιλογή της αφηγήτριας είναι ατυχής. Πολλά από τα γεγονότα δεν τα έχει δει, σε πολλά είναι μάλλον εξωπραγματική η παρουσία της και όταν εξαντλούνται τα επιτυχημένα συγγραφικά τρικ και κλισέ (όπως η ανάγνωση ενός ημερολογίου) η όλη υπόθεση ’’μπάζει’’ κάτι που μπορούσε να αποφευχθεί με την ουδέτερη τριτοπρόσωπη περιγραφή. Παρά τις μικρές ατέλειες που επεσήμανα, συνολικά η ’’Ιερή παγίδα’’ νομίζω ότι είναι το πλέον επιτυχημένο ιστορικό βιβλίο του 2006 (παρότι βγήκε με σημαντική χρονική καθυστέρηση μέσα στις γιορταστικές μέρες και δεν έγινε άμεσα αντιληπτό). Κάτι που ειλικρινά δεν περίμενα να γράψω σε μια χρονιά που είχα την ικανοποίηση να διαβάσω δύο πολύ καλά ιστορικά μυθιστορήματα, τους Παλαιολόγους του Λεονάρδου και τους Ερμοκοπίδες του Μπαλτάκου.


Βαθμολογία: 7,5 (με άριστα το 10)

Comments:
@kuku
Ακριβώς αυτή την άποψη υποστηρίζει το βιβλίο για τους ανθενωτικούς και τον κλήρο. Συν μια μερίδα πολιτικών που υποστήριζε ο πρωθυπουργός Νοταράς και σκεφτόταν περισσότερο την εμπορική ’’χρήση’’ της πόλης ακόμη και υπό τουρκική κατοχή.
 
Πολλές ευχές για τη νέα χρονιά για έμπνευση, κουράγιο και δύναμη για τη συνέχιση του δύσκολου έργου σου. Πάνω από όλα όμως υγεία.
 
Εμένα το βιβλίο αυτό, μαζί με το παραμύθι του μεγάλου φόβου, μου άφησαν τις καλλίτερες εντυπώσεις.
Τα ελαττώματα της αφήγησης, όπως λες αναγνώστη μου, ούτε που τα πήρα χαμπάρι.
Από ιστορικής πλευράς η Λεία Βιτάλη κάνει ένα πολύ ηρωϊκό μπάσιμο στον ανώτερο κλήρο, του τα ψέλνει καλά και εξ όσων γνωρίζω, τόσο από τον Κορδάτο, όσο και από τον Διαμαντούρο έχει απόλυτα δίκιο.
Είναι εξαιρετικά επιτυχής και η εικόνα που δίνει για το Βυζάντιο. Μία κοινωνία σε κατάρρευση των αξιών της, τέτοια, που η άλωση μοιάζει να είναι αναπόφευκτη. Αν δεν τα κατάφερνε ο 20-χρονος Μεχμέτ, θα τα κατάφερνε ο οποιοσδήποτε επόμενος.

Είναι επίσης πολύ σημαντική και η αναφορά της Λείας στο σπόρο που ρίχνει ο μικρός Νοταράς στη Δύση και δημιουργεί την πρώτη συσπείρωση, αλλά και το νέο ξεκίνημα για να αρχίζει ο Έλληνας να αποχτά εθνική συνείδηση. Μπορεί στη πραγματικότητα να μην ήτανε ο Νοταράς, όμως σίγουρα, αυτοί που έφυγαν από την Πόλη αυτό ακριβώς έκαναν.
Με λίγες κουβέντες, η ιστορική προσέγγιση ήταν έξοχη και η αφήγηση πολύ σαγηνευτική!
Εμένα με ενθουσίασε. Βάζω χωρίς να το πολυσκεφτώ 8,5 στα 10. Ηταν το καλλίτερο ελληνικό βιβλίο που διάβασα (και δεν ήταν μόνο 5!!)με απόσταση!
 
Θα θελα να προσθέσω, με κίνδυνο να γίνω βαρετή, ότι για τον J.M. Roberts, η ευθύνη για την αποκοπή της Δύσης από τον Ανατολικό κόσμο, με την κατάσταση που δημιουργείται μετά τη άλωση, βαραίνει αποκλειστικά την Δύση που δεν κατάφερε τότε ( ούτε και αργότερα) να συμμαχήσει για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τους Τούρκους. Επίσης θεωρεί πολύ σπουδαίο γεγονός, ότι η Ρωσία είχε ασπαστεί ήδη τον Χριστιανισμό. οπότε απεφεύχθη η πλήρης οθωμανοποίηση του τότε ανατολικού κόσμου. Η άλωση της πόλης είναι αναμφίβολα μία σημαδιακή ημερομηνία για τον πολιτισμό μας.
 
@νίκος παργινός
Ανταποδίδω τις ευχές προσθέτοντας και τις δικές μου για ένα δημιουργικό (συγγραφικά) 2007 σε σας.
 
@agneta
H προσέγγιση σας με βάση τη συγκεκριμένη βιβλιογραφία είναι εξαιρετική. Και πολύ εμπεριστατωμένη. Η μικρή μου διαφωνία είναι ότι δεν είμαι (αν και έχω κατηγορηθεί) τόσο...γενναιόδωρος στη βαθμολογία μου στα βιβλία.
 
2 + 2 σχόλια για την Ιερή Παγίδα…

Έρχομαι να συμφωνήσω με τον R.D. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη μέχρι την τελευταία του σελίδα. Η Βιτάλη φτάνει σε μεγάλη αφηγηματική ωριμότητα.
Θα διαφωνήσω σε δύο σημεία :
1. Οι αναφορές “εξόδου” προς τον αναγνώστη κάθε άλλο παρά διακόπτουν την αφηγηματική ροή. Σ’ ένα ιστορικό μυθιστόρημα ο συγγραφέας έχει έναν μεγάλο αντίπαλο κι έναν σύμμαχο ταυτόχρονα : τη γνώση του αναγνώστη. Έτσι, ενώ σε ένα άλλου είδους μυθιστόρημα η μυθοπλαστική αυθαιρεσία γίνεται άκριτα αποδεκτή, σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα, όπως αυτό, η ανάγνωση συνοδεύεται και στιγματίζεται από τη γνώση των ιστορικών γεγονότων, από τη διαμορφωμένη ιδεολογία (καμιά φορά και ιδεοληψία) του αναγνώστη. Αυτό το στοιχείο, νομίζω, η Βιτάλη το εκμεταλλεύεται στο μέγιστο βαθμό μ’ αυτές τις ερωτήσεις προς τον αναγνώστη. Τις τοποθετεί με μαεστρία στα σημεία ακριβώς που θέλει να κεντρίσει την κρίση του για τα πρόσωπα, για το τι και το γιατί της ιστορίας, για τις προθέσεις και την ψυχογράφηση των ηρώων. Ως ένα βαθιά πολιτικό κείμενο (και ποιο δεν είναι τάχα) επικαλείται τη γνώση, την κρίση και την αντίληψη του αποδέκτη, όπως και η έξοδος από τη δραματική σύμβαση στην αρχαία Παράβαση. Έτσι, κάνοντας άλμα εξόδου από την αφηγημένο χρόνο στο αφηγηματικό παρόν, να μην πω στο “αναγνωστικό” παρόν, κλείνει το μάτι στον αναγνώστη άλλοτε κάνοντάς τον σύμμαχο, άλλοτε προκαλώντας την αντίθεσή του, αλλά σε κάθε περίπτωση καθιστώντας τον συνδημιουργό.
2. Όσον αφορά τα περισσότερα του ενός πρόσωπα του αφηγητή (Ιουστίνη, Ιάκωβος) αυτό μάλλον έρχεται να ενισχύσει την πολυπρισματική αντίληψη για την ιστορία και τη βίωσή της - όχι μόνο την καταγραφή της. Μόνο η πρωτοπρόσωπη ημερολογιακή αφήγηση του Ιάκωβου Νοταρά αποδίδει το προσωπικό του δράμα, όχι όπως θα μπορούσε κάποιος να το αναδιηγηθεί, αλλά όπως ο ίδιος το βίωσε (ανατριχιαστική μέσα στην απλότητα και την αλήθεια της η αποστασιοποίηση του ώριμου αφηγητή Νοταρά από το παιδί που βίωσε τη φρίκη –αναφέρεται στον εαυτό του σε τρίτο ενικό!).

Και δυο ακόμη παρατηρήσεις.

1. Η πρώτη. Ο έξοχος χειρισμός του χρόνου. Το νήμα της αφήγησης η Βιτάλη το πιάνει πολλές φορές κι από διαφορετικό χρονικό σημείο. Μπλέκονται το πριν με το μετά (αυτό το μετά που τόσο λειτουργικά, σχεδόν τραγικά προαναγγέλλεται συνεχώς), ώστε τελικά να αντιληφθεί ο αναγνώστης το πριν μέσα από το μετά και το μετά μέσα από το πριν. Οι αναχρονίες γίνονται έτσι πρίσματα για την κατανόηση των πράξεων, των προθέσεων, των διαψεύσεών τους ή της τραγικής, κυνικής καμιά φορά, επιβεβαίωσής τους.
2. Η ώριμη αντιμετώπιση των “μεγάλων” και των “μικρών” της Ιστορίας, στοιχείο για το οποίο προϊδεάζεται ο αναγνώστης ήδη από το υπόμνημα των προσώπων στην αρχή του βιβλίου. Η συγγραφέας συνθέτει τον κλοιό που σφίγγει γύρω από τη θέση και τους ρόλους των “μεγάλων”, καταδικάζοντας τους σε μια ζωή δυσβάσταχτη, και αφήνει να κρυφοφανεί η ανεπαίσθητη αλλά αποτελεσματική, κάποιες φορές καθοριστική παρέμβαση των “μικρών”. Τελικά ανοίγει τον προβληματισμό γύρω από την έννοια της Ιστορίας. Έτσι όπως με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο καταγράφεται, γίνεται αντιληπτή, βιώνεται ή “προσλαμβάνεται” από τον αναγνώστη.

Όταν έκλεισα το βιβλίο, ερμήνευσα τον τίτλο. Η αφήγηση σε παγιδεύει…
 
@ioeu
Κατ΄αρχήν χαίρομαι που τόσο εσύ όσο και οι περισσότεροι άλλοι που διάβασαν το βιβλιο συμφωνούν στο γενικό περίγραμμα με τα όσα γράφω. Δεν είναι και τόσο σύνηθες και είναι πολύ ευχάριστο να ''συναντιόμαστε'' όλοι μαζί στις σελίδες ενός καλού βιβλίου. Και επιπροσθέτως να συμφωνούμε για την αξία του.
Συμφωνώ και με τις δύο τελευταίες παρατηρήσεις σου. Στο θέμα του χρόνου και μου διέφυγε όταν έγραφα την άποψη μου η κ.Βιτάλη χειρίζεται άψογα τη μη γραμμική περιγραφή χωρις χρονικά χάσματα ή επικίνδυνες για τη ροή του κειμένου της ''κοιλιές''. Και το δεύτερο σημείο που θίγεις για την εμπλοκή μικρών ή μεγάλων στη χημεία της ιστορίας της είναι σωστό αλλά νομίζω ότι τούτο αποτελεί απαραίτητο συστατικό για ένα καλό ιστορικό μυθιστόρημα και αναγκαία σύμβαση επιτυχίας.
Στις δύο πρώτες παρατηρήσεις σου θα επιμείνω ότι η προσπάθεια εμπλοκής των αναγνωστών δεν με κέρδισε και η επιλογή του αφηγητή μπορούσε να είναι διαφορετική. Φυσικά και πέραν της δογματικής επιμονής μου αυτές είναι μικρές αναγνωστικές λεπτομέρειες που δεν αλλάζουν το γενικό (επιτυχημένο) πλαίσιο του βιβλίου αφενός και αφετέρου αποδεικνύουνν περίτρανα το δεδομένο: Κάθε αναγνώστης ερμηνεύει διαφορετικά και εντελώς υποκειμενικά τις μικρές λεπτομέρειες στην τεχνική της γραφής.
Συμφωνώ τέλος ότι η κ.Βιτάλη ''έστησε'' μια εξαιρετική αφηγηματική παγίδα για τους αναγνώστες της.
 
This comment has been removed by a blog administrator.
 
@kallimaxos
Επειδή μόλις είδα το σχόλιο σας και αυτό γιατί με ειδοποίησαν σχετικά θα σας παρακαλούσα εντός λογικού χρόνου να ζητήσετε συγνώμη από τη συγγραφέα για τις προσβλητικές εκφράσεις που αφορούν το πρόσωπο της. Εχετε αναφαίρετο δικαίωμα να καταθέσετε τις απόψεις σας επί του θέματος αλλά ΟΧΙ ΜΕ ΠΡΟΣΒΛΗΤΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ για κάποιον τρίτο. Εάν δεν ζητήσετε συγνώμη λυπάμαι πολύ αλλά το σχόλιο σας θα διαγραφεί. Σέβομαι και το έχω αποδείξει όλες τις απόψεις ανεξάρτητα αν συμφωνώ ή διαφωνώ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΔΕΧΟΜΑΙ ΦΤΗΝΟΥΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥΣ για πρόσωπα στον συγκεκριμένο χώρο τον οποίο διαχειρίζομαι. Ευχαριστώ πολύ για την κατανόηση...
 
Αρκετές ώρες μετά το προηγούμενο comment μου ο blogger Καλλίμαχος δεν ανασκεύασε όπως του ζήτησα. Λυπάμαι αλλά υποχρεώθηκα στη διαγραφή του σχολίου του που περιείχε μειωτικούς χαρακτηρισμούς για την προσωπικότητα της κ.Βιτάλη από την οποία ζητάω δημόσια συγνώμη για το συμβάν. Λυπάμαι ειλικρινά για την κατάχρηση δημοκρατίας του χώρου, κάτι που είχε να συμβεί αρκετούς μήνες. Επαναλαμβάνω ότι ο καθένας έχει δικαίωμα να γράφει εδώ τις απόψεις του για βιβλία ή συγγραφείς όσο ακραίες και αν είναι χωρίς όμως να καταφεύγει σε χαρακτηρισμούς επί προσωπικού οιοποίοι δεν αφορούν καν τη συγγραφική η όχι αξία της κ.Βιτάλη. Ο συγκεκριμένος blogger εάν και εφόσον το επιθυμεί μπορεί να ξαναδημοσιεύσει το σχόλιο του χωρίς όμως τους συγκεκριμένους χαρκατηρισμούς για το πρόσωπο της κ.Βιτάλη. Είναι γνωστό στους μόνιμους θαμώνες του blog ότι απεχθάνομαι τη διαδικασία διαγραφής την οποία θεωρώ ως το έσχατο σημείο άμυνας για να διατηρηθεί το όποιο επίπεδο του συγκεκριμένου χώρου και των επισκεπτών του.
 
Post a Comment



<< Home

This page is powered by Blogger. Isn't yours?