Ελληνική λογοτεχνία

'Η ζωή είναι πολύ σύντομη για τα καλά βιβλία, πρέπει να διαβάζουμε μόνο εξαιρετικά βιβλία''. Τίμπορ Φίσερ (Under the frog)

Saturday, January 27, 2007

 

(20) αδικημένα βιβλία 2006 (μέρος 8ο)



Νο 12, Τα πλήκτρα στο νερό, Μαρία Κονδύλη (εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ)

Συγγραφέας θεατρικών και ραδιοφωνικών έργων, μεταφράστρια η Μαρία Κονδύλη παρουσίασε από το Μεταίχμιο το μυθιστόρημα ’’Τα πλήκτρα στα νερά’’, μια από τις πλέον παράξενες λογοτεχνικές δουλειές της χρονιάς. Είναι πολύ δύσκολο στο τέλος των σχεδόν διακοσίων σελίδων ο αναγνώστης να καταλήξει στο συμπέρασμα αν διάβασε μια ’’κλειστοφοβική’’ δουλειά που εξελίσσεται σε ένα άδειο σπίτι γεμάτο μυστικά ή ένα ταξίδι πολύ πιο μακριά από τον περιορισμό που επιβάλλουν οι τέσσερις τοίχοι και ο χώρος. Η Κονδύλη, παίζει ένα παιχνίδι που εξελίσσεται διττά, σε πραγματικό χρόνο και στον κόσμο των αναμνήσεων, ξεκινάει από τη στενάχωρη αυτοεξομόλογηση μιας σαραντάχρονης γυναίκας ’’κρυώνω μέσα μου’’ και ταξιδεύει τον αναγνώστη, όχι αναγκαστικά, σε μαύρο φόντο αλλά πολλές φορές μέσα σε ένα κύκλο διαδοχικών χρωμάτων. Η Κονδύλη, χωρίς ιδιαίτερη προϋπηρεσία στη λογοτεχνία (μετά από πολλές μεταφράσεις που προηγήθηκαν ή ακολούθησαν αυτή είναι η μόλις δεύτερη προσωπική της δουλειά) αφού πήρε την απόφαση σε σχετικά μεγάλη ηλικία για ξεκίνημα, κατορθώνει να παρουσιάσει μια ιδιόρρυθμη ελεγεία. Ο χαμός ενός παιδιού, ένας διαλυμένος γάμος, μια ''παραλίγο’’ καριέρα, μια ρημαγμένη ζωή χωρίς μέλλον και αύριο διαδέχονται η αποτελούν τη γέφυρα στην αφήγηση λαμπρών γιορτών από τα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια ή την έντονη ζωή των φοιτητικών εποχών στην αλλοδαπή. Ένα διαρκές ταξίδι και ένα ’’παιχνίδι’’ είναι στο σύνολο τους ’’Τα πλήκτρα στο νερό’’ που κτυπάει απευθείας στις ευαισθησίες του αναγνώστη αφού μιλάει για τον επικείμενο θάνατο και τη νοσταλγία των ευτυχισμένων ημερών με τρόπο όχι τρομακτικό ή απωθητικό. Η Κονδύλη έχει την αρετή της αμεσότητας στη γραφή της και της παρουσίασης όμορφων εικόνων όπως του παιδιού των ’’απέναντι’’ που όρθιο παίζει πλήκτρα μέσα στο νερό (αυτό το σημείο δάνεισε και τον τίτλο στο βιβλίο). Δύο ενστάσεις, η μια νομίζω σημαντική και η άλλη απολύτως προσωπική και ασήμαντη. Ξέρω ότι θα εγείρω φωνές διαμαρτυρίας με τον διαχωρισμό αλλά τα ’’Πλήκτρα στο νερό’’ γραμμένα από γυναίκα απευθύνονται κυρίως (για να μην πω αποκλειστικά) σε γυναίκες αναγνώστριες που ευκολότερα θα ευθυγραμμιστούν με την ψυχοσύνθεση της κεντρικής ηρωϊδας παρά σε άντρες (Υποσημείωση: Για να είμαι ειλικρινής το βιβλίο με ικανοποίησε ως λογοτεχνικό ανάγνωσμα αλλά δεν μπορώ να γράψω ότι προσέγγισα τη λογική της πρωταγωνίστριας του, ίσως γιατί αρέσκομαι σε άλλους είδους λογοτεχνικά αναγνώσματα). Η σοβαρότερη ατέλεια του βιβλίου: Η επιλογή της μη γραμμικής χρονικά εξιστόρησης μπερδεύει αρκετά αφού πολλά κομμάτια λειτουργούν άναρχα και ασύνδετα.

Νο. 11, Χρυσή Ακτή, Μιχάλης Μοδινός (εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ)

Δεν γνωρίζω με ακρίβεια την εμπορική πορεία του βιβλίου του Μιχάλη Μοδινού ’’Χρυσή ακτή’’ (εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ) και για αυτό ακριβώς επέλεξα μια μέση θέση στη λίστα των αδικημένων βιβλίων. Ως έκδοση του Καστανιώτη είναι λογικό να είχε συμπαθητική πορεία στην αγορά και εξίσου συμπαθητικές ήταν και οι κριτικές που συγκέντρωσε. Σε σχέση με το βιβλίο της Κονδύλη πραγματεύεται με μεγάλη επιτυχία αντίστοιχα ανδρικά αδιέξοδα. Το θέμα του δεν είναι πρωτότυπο και το έχουν προσεγγίσει από διαφορετικές οπτικές γωνίες μόνο τα τελευταία χρόνια ουκ ολίγοι έλληνες συγγραφείς. Η σχετική λίστα είναι υπερβολικά μεγάλη για να αναφερθεί εδώ. Η περιβόητη κρίση μέσης ηλικίας και ταυτότητας, τα καθημερινά αδιέξοδα, η ρουτίνα της ’’μη ζωής’’, η ανάγκη φυγής στο κυνήγι της ’’περιπέτειας’’ και σε ένα ταξίδι στο άγνωστο με στόχο την ελευθερία είναι προσφιλές θέμα πολλών ελλήνων συγγραφέων που έχουν ξεπεράσει τα σαράντα χρόνια ζωής. Ποικίλει μόνο το ’’σενάριο’’ ανά περίπτωση στη σχετική λίστα που αρχίζει από τον αριστουργηματικό ’’’Αλλο’’ (Π. Μεθενίτης, εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, από τα καλύτερα ελληνικά βιβλία που διάβασα το 2005 και δυστυχώς δεν πρόλαβα χρονικά να το εντάξω στα περσινά ΄΄αδικημένα’’) και καταλήγει στην πρόσφατη Αμερικάνικη Φούγκα του Αλέξη Σταμάτη. Η διαφορά του Μοδινού με όλους όσους προσέγγισαν το θέμα από διαφορετικές αφετηρίες και με διαφορετική διαδρομή η κατάληξη στα βιβλία τους είναι ότι ασχολείται με καίρια κοινωνικά θέματα όπως η τύχη του πλανήτη, η παγκοσμιοποίηση και ένα γενικότερο έντονο κοινωνικό προβληματισμό. Ίσως γιατί όλα αυτά είναι οικεία στον 57χρονο (σήμερα) περιβαλλοντολόγο, γεωγράφο και μηχανικό. Και τα προσεγγίζει με σεβασμό, ούτε διανοουμενίστικα, ούτε σαν φτηνή διδαχή αλλά με δοκιμιακή (σχεδόν) μορφή. Συνοπτικά, η υπόθεση δεν πρωτοτυπεί: Ο κεντρικός χαρακτήρας (Νίκος) εγκατεστημένος στο κέντρο της Ευρώπης όπου ζει μια βολική και ήρεμη οικογενειακή ζωή αποφασίζει μια μέρα να τα παρατήσει όλα και να αναζητήσει μια νέα ζωή. Πακέτο με τις οικολογικές αναζητήσεις και ανησυχίες δένει αρμονικά το έντονο ερωτικό στοιχείο. Το ασταμάτητο ’’κυνήγι’’ της απόλυτης γυναίκας που μπορεί να είναι μια ηδονίστρια Αφρικανή, μια νεαρή Ελληνίδα φοιτήτρια, μια λευκή Αγγλίδα ή μήπως τελικά (αυτό το αφήνουμε για τους αναγνώστες) η επιστροφή στη συζυγική κλίνη; Η διαδρομή είναι ’’ταξιδιάρικη’’ (όπως σε κάθε βιβλίο φυγής που σέβεται το θέμα του) και οι εικόνες από την εναλλαγή των τόπων επιτυχημένη: Αθήνα, Βρυξέλλες, Κρήτη, Αφρική, μέρη στα οποία σύμφωνα με το βιογραφικό του έχει περάσει ή έχει ζήσει και ο ίδιος ο συγγραφέας που πάντως αποφεύγει συστηματικά οτιδήποτε στη ροή της ιστορίας που θα κινδύνευε να μετατρέψει την προσπάθεια του σε ένα φτηνό βιωματικό έργο. Σε μια αγορά βιβλίου όπου κυριαρχεί η γυναίκα-καταναλωτής-αγοραστής-αναγνώστης δεν ξέρω τι τύχη περίμενε ένα τόσο ’’αντρικό’’ βιβλίο αφού δεν έχω τα σχετικά νούμερα στη διάθεση μου. Οι προηγούμενες μη μυθιστορηματικές δουλειές του Μοδινού που είχαν κυρίως επιστημονικό χαρακτήρα συγγραμμάτων ή δοκιμίων γνωρίζω ότι πήγαν καλά σε πωλήσεις. Αν η ’’Χρυσή Ακτή’’ δεν ευτύχησε στην αγορά τότε σίγουρα τις άξιζαν κάποιες θέσεις παραπάνω στη λίστα μου. Το γεγονός ότι δεν εμφανίστηκε στις λίστες ευπώλητων στον τύπο δεν αφήνει πάντως πολλά περιθώρια αισιοδοξίας και είναι κρίμα για μια εξαιρετική προσπάθεια.
Comments:
Προσωπική μου άποψη, σχετικά με το βιβλίο της Μαρίας Κονδύλη -το ξετύλιγμα μιας ψυχής μπορεί να έχει μια μη ευθύγραμμη πορεία, όπως επίσης και το αν αυτή η εσωτερική κατάθεση είναι γνήσια, τότε και άντρες όσο και γυναίκες μπορεί να την κατανοήσουν.
Το συγκεκριμένο έργο με κέρδισε απόλυτα.
... Αλλά -ναι!- από ένα σημείο και πέρα η αναγνωστική (και όχι η κριτική) προσέγγιση δεν έχει και τόσο να κάνει με τις τεχνικές του συγγραφέα, όσο με τις διαθέσεις του αναγνώστη.
 
@μάνος κοντολέων
Ο διαχωρισμός δεν έγινε με λογοτεχνική ή σημειολογική βάση. Ηταν καθαρά προσωπικός ίσως γιατί αρέσκομαι και προτιμώ άλλου είδους λογοτεχνικά αναγνώσματα. Δεν ήταν θέμα κατανόησης επίσης έστω και αν πιστεύω ακράδαντα ότι μόνο μια γυναίκα μπορεί να κατανοήσει απόλυτα τον γυναικείο ψυχισμό. Χαίρομαι που συμφωνούμε για την αξία της συγκεκριμένης δουλειάς προσεγγίζοντας την και από διαφορές αναγνωστικές συνήθειες ή γωνίες. Και αυτό είναι ίσως η επιτυχία του συγκεκριμένου βιβλίου.
 
Ασαφαλώς και θετικό για την ποιότητα ενός κειμένου είναι να το προσεγγίζουν οι αναγνώστες του από διαφορετικές γωνίες.
Μένει, όμως για μένα, ανοιχτό το ζήτημα αν ένας άντρας συγγραφέας μπορεί ή όχι να κατανοήσει τον γυναικείο ψυχισμό. Γιατί αν δεχτούμε το όχι, τότε θα πρέπει να αποφασίσουμε πως η Μαντάμ Μποβαρύ ή η Μπλανς Ντυμπουά δεν είναι ολοκληρωμένες προσωπικότητες.
 
This comment has been removed by the author.
 
@μάνος κοντολέων
Να προσθέσω και το όνομα του Μπουκόφσκι...Πόσες γυναίκες θα τον διάβαζαν ευχάριστα και χωρις να κααλήξουν στο συμπέρασμα ότι είναι μισογύνης ή φαλοκράτης; Ενδεχομένως ελάχιστες αλλά αυτό δεν αφαιρεί κάτι από την αξία του. Υπάρχει και η reverse άποψη επί του θέματος...
 
(Φίλε Reader’s Diggest, δεν το επισημαίνω για να κάνω τον έξυπνο, αλλά γιατί μ’ αυτή σου την παραδρομή χάνεις και την ενδιαφέρουσα ερώτηση του κυρίου Κοντολέων: τα γυναικεία ονόματα που αναφέρει δεν είναι γυναικών συγγραφέων, αλλά ηρωίδων που τις εμπνεύστηκαν άρρενες λογοτέχνες.)

Και ευκαιρίας δοθείσης, ας κάνω ένα σχόλιο επί της ουσίας: Το ερώτημα που προκύπτει, είναι αν ένας άνδρας αναγνώστης μπορεί να εμβαθύνει στο γυναικείο ψυχισμό μιας λογοτεχνικής ηρωίδας, ή το αντίθετο. Εφόσον δε η λογοτεχνία και η ζωή είναι συγκοινωνούντα δοχεία, το ερώτημα είναι ισοδύναμο με το αν ένας άνδρας μπορεί να καταλάβει το γυναικείο ψυχισμο, και μια γυναίκα τον ανδρικό. Μπορώ να τολμήσω να πω μόνο το εξής: Είναι κι αυτό ένα θεωρητικό πρόβλημα το οποίο πολύ απλά δεν έχει απάντηση, μα δεν έχει και νόημα. Αν ξέραμε με τόση ακρίβεια την ανθρώπινη ψυχή, όπως ζει στον τρισδιάστατο κόσμο και όπως παρουσιάζεται στη λογοτεχνία, νομίζω πολλές από τις απορίες μας για τη ζωή και πολλές από τις αιτίες που διαβάζουμε λογοτεχνία δεν θα υπήρχαν. Το πόσο μπορεί να ταυτιστούν δύο άνθρωποι αντίθετου φύλου, πολύ απλά είναι μυστήριο.

Από ‘κει και πέρα θα αποτολμούσα και την εξής διατύπωση, μιας και αναφέρθηκες σε περιπτώσεις όπως του Σαντ ή του Πετρόπουλου: Η δυνατότητα ενός αναγνώστη να προσεγγίσει έναν συγγραφέα προφανώς εξαρτάται και από το αν το κοινό τους πολιτισμικό υπόβαθρο είναι επαρκές, ώστε να τους εξασφαλίζει αρκετούς διαύλους επικοινωνίας. Από τη στιγμή που το φύλο είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της πολιτισμικής ταυτότητας κάθε ανθρώπου, είναι φυσικό να παίζει το ρόλο του στην προσέγγιση ενός λογοτεχνικού ήρωα, ή μάλλον ενός συγγραφέα. (Γιατί τίθεται και το ζήτημα: αυτό που σε εμποδίζει να ταυτιστείς σε ανάλογες περιπτώσεις είναι το φύλο του ήρωα ή του συγγραφέα;). Ωστόσο το φύλο είναι ένα μόνο από αυτά τα χαρακτηριστικά, ας μην το απολυτοποιούμε. Εν πάση περιπτώσει, τι λες αγαπητέ Reader’s Diggest: μήπως αφορισμοί του τύπου «πιστεύω ακράδαντα ότι μόνο μια γυναίκα μπορεί να κατανοήσει απόλυτα τον γυναικείο ψυχισμό» είναι πολύ απόλυτοι, και προπαντός ανέφικτο να τεκμηριωθούν, και καλύτερα να τους αποφεύγουμε στη λογοτεχνική κριτική; Αν και εξηγείς ότι αυτός ο συλλογισμός δεν έχει αξιολογικό χαρακτήρα.

(Κλείνοντας, και για να κανω ακόμα πιο πολύπλοκη τη συζήτηση, θυμίζω τη ρήση του Φλομπέρ «η Μαντάμ Μποβαρύ είμαι εγώ», επισημαίνω δε ότι η δεύτερη ηρωίδα που ανέφερε ο κύριος Κοντολέων πλάστηκε από ομοφυλόφιλο άνδρα συγγραφέα...)
 
@desiderius
Κατ αρχήν συγνώμη για την παραδρομή αλλά συνήθως ο χρόνος μου είναι λιγοστός, διαβάζω γρήγορα και απαντάω ακόμη γρηγορότερα (τουλάχιστον είναι εξασφαλισμένο το αυθόρμητο των απαντήσεων)...
Επειδή ήξερα ότι κάνοντας τον διαχωρισμό κινδύνευα να παρεξηγηθώ να το διευκρινίσω...Δεν αναφερόμουν στη λογοτεχνική αξία και είναι άδικο, ρατσιστικό και εκτός πάσης λογικής να κρίνεται κάτι με βάση το αν είναι δημιούργημα άντρα ή γυναίκας. Ουδέποτε θα το έκανα...
Δυστυχώς, όμως και οι ίδιοι οι δημιουργοί ορισμένες φορές γράφουν και ενστικτωδώς (δεν θα πω ότι γίνεται εκ συστήματος) απευθύνονται σε ένα συγκεκριμένο κοινό αναγνωστών. Αυτούς που μπορούν να ταυτιστούν μαζί τους. Γιατί τελικά το βιβλίο ποτέ δεν έπαψε και ποτέ δεν θα πάψει (όσον αφορά τη μυθιστοριογραφία) να είναι ένας κατασκευασμένος μύθος. Εάν ο συγγραφέας είναι ικανός μας κάνει να ταυτιζόμαστε με τον κόσμο και τους χαρακτήρες που έχει δημιουργήσει στο μυαλό του και τη φαντασία του.
Συνεπώς, η προσέγγιση ενός γυναικείου ψυχισμού για ένα άντρα (και το αντίστροφο) είτε μιλάμε για την αληθινή ζωή, είτε για τους ’’δημιουργημένους κόσμους’’ ενός βιβλίου είναι το ίδιο δύσκολη. Οι αναγνωστικοί (και μόνο αναγνωστικοί) διαχωρισμοί γίνονται σχεδόν αυτόματα και ορισμένες φορές ερήμην μας.
 
Αγαπητέ Reader’s Diggest,

Σε βεβαιώνω ότι δεν έγινε αντικείμενο παρεξήγησης η θέση σου, από μένα τουλάχιστον. Συγκρατώ τη φράση σου: "Οι αναγνωστικοί (και μόνο αναγνωστικοί) διαχωρισμοί γίνονται σχεδόν αυτόματα και ορισμένες φορές ερήμην μας." Δεν έχω διαβάσει το συγκεκριμένο βιβλίο. Απλώς το σημείωμά σου μου δημιούργησε μοιραία το ερώτημα πώς επηρεάζει το φύλο την αναγνωστική απόλαυση και τη λογοτεχνική κριτική. Απλώς μερικά σημεία, απορίες πιο πολύ, μια που τέθηκε το θέμα:

Είναι φυσικό η κατανόηση ενός κειμένου και η ταύτιση με τον ήρωα να εξαρτάται και από το φύλο (ως μια καθοριστική πολιτισμική συνιστώσα). Και εννοώ το φύλο και του συγγραφέα και του ήρωα. Εξαρτάται επίσης από το ερώτημα, για ποιον γράφει ο συγγραφέας, λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά. Από εδώ μπορεί, μεταξύ άλλων, να ξεκινήσει μια (ακόμα) συζήτηση για τη λεγόμενη γυναικεία λογοτεχνία: η ταπεινή μου γνώμη, για παράδειγμα, είναι ότι είναι αυτονόητο ότι υπάρχει γυναικεία λογοτεχνία, εφ’ όσον υπάρχουν βιβλία που γράφονται για να εκφράσουν γυναικεία πολιτισμικά χαρακτηριστικά, και ενδεχομένως – όχι απαραίτητα - να διαβαστουν και να γίνουν κατανοητά κυρίως από γυναίκες (χωρίς βέβαια αυτό να επηρεάζει απαραίτητα τη λογοτεχνική αξιολόγησή τους). Άλλο ερώτημα προς συζήτηση: Ο λογοτεχνικός κριτικός είναι ή όχι «υποχρεωμένος» να ξεπερνά τους φραγμούς του φύλου, και των άλλων πολιτισμικών χαρακτηριστικών, προκειμένου να είναι «αντικειμενικός» στην κριτική του; (Οι λέξεις σε εισαγωγικά γιατί είναι εντελώς σχετικές). Αλλά κάπου εδώ σταματώ με το φόβο μήπωςς κούρασα και μήπως αρχίσω να γράφω ανακρίβειες (αφού μου λείπει η σχετική κατάρτιση), και με την ελπίδα να ακουστούν απόψεις πιο «ειδικών».
 
@desiderius
@desiderius
Θα ήθελα πολύ να σου απαντούσα αλλά δυστυχώς δεν λειτουργώ με παραμέτρους και λογική κριτικού. Και αυτό νομίζω είναι ξεκάθαρο. Λειτουργώ αποκλειστικά με το αναγνωστικό ένστικτο μου (όποιο και αν είναι αυτό. Συνεπώς δεν είμαι και δεν θα είμαι αρμόδιος αφού δεν λειτουργώ με τους περιορισμούς ή τους όρους που θέτει στην ανάγνωση ένας επαγγελματίας κριτικός.
 
Ρίντερ μου, αν όλα αυτά τα βιβλία που γράφεις είναι αδικημένα.... τότε...
κάτι δεν πάει καλά!
 
@elpida
To ατύχημα (για να μην πω το δυστύχημα) αγαπητή μου είναι ότι εύκολα η λίστα αυτή θα μπορούσε να περιέχει άλλα τόσα βιβλία...Για τους αναγνώστες ή τους κριτικούς κάθε χρονιά είναι ζήτημα αν κυκλοφορούν 50-60 βιβλία. Με τόσα ασχολούνται...
 
Post a Comment



<< Home

This page is powered by Blogger. Isn't yours?