Ελληνική λογοτεχνία

Τον Αλέξη Σταμάτη ως συγγραφέα τον ’’γνώρισα’’ με σχετική καθυστέρηση όταν διάβασα αρκετά μετά την έκδοση του το ’’Μπαρ Φλωμπέρ’’. Καλή δουλειά… Όταν λίγο αργότερα ήρθε η ’’Οδός Θησέως’’ που με μάγεψε υπέθεσα ότι πλησίαζε το δημιουργικό του peak, την κορυφή. Η ’’Μητέρα Στάχτη’’ με έπεισε, λανθασμένα, ότι η κορυφή του για καιρό θα ήταν η Οδός Θησέως. Ήταν το μοναδικό βιβλίο του που μου φάνηκε στρυφνό, δύσκολο (ίσως και λόγω θέματος περί αυτοανάφλεξης κλπ.), μου έμοιασε κάπως σαν πισωγύρισμα. Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση της ’’Αμερικάνικης Φούγκας’’, της καινούργιας του δουλειάς και πάλι από τον Καστανιώτη, κατάλαβα ότι τον είχα μετρήσει λάθος.
Η Αμερικάνικη Φούγκα είναι δουλειά συγγραφικής και δημιουργικής ωριμότητας που έφερε τον Αλέξη Σταμάτη σε μια νέα προσωπική κορυφή. Οι 400 σελίδες της αποτελούν με λίγα λόγια ένα μικρό ή μεγάλο μάθημα καλής λογοτεχνίας, αρτιότητας στο χειρισμό της γλώσσας και στους διάλογους αλλά και στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων χαρακτήρων. Βιβλίο φανερά δουλεμένο, καλοδουλεμένο είναι το σωστό σαν κόμπους χειροποίητου υφαντού και κυρίως δουλειά την οποία ο ίδιος ο δημιουργός της χρειάστηκε να ωριμάσει για να την γράψει. Θέμα εποχής, ηλικίας και σωστού συγχρονισμού…
Η υπόθεση έχει να κάνει με τη φυγή μέσω αλλαγής ταυτότητας. Ένας Έλληνας συγγραφέας, βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες και εκεί συναντάει απρόσμενα ένα άγνωστο που οδηγάει μια μαύρη Μάστανγκ. Οι δύο τους θα αλλάξουν (στην ουσία) ταυτότητες και από εκεί αρχίζει να ξετυλίγεται μια αληθινή περιπέτεια κατά μήκος της Αμερικής, όπου έχει τοποθετηθεί όλο το βιβλίο. Στην πραγματικότητα, ο συγγραφέας που βρίσκεται σε ένα βαθύ προσωπικό τέλμα και στο ναδίρ της καριέρας του είναι απλά η αφορμή για να απαντηθεί το ερώτημα αν αποτελεί ύβρη η προσπάθεια κάποιου να αλλάξει τον κόσμο του αλλάζοντας ταυτότητα. Τον εντός του κόσμου αλλά και όσα η όσους τον περιτριγυρίζουν. Τα υπόλοιπα θα τα ανακαλύψετε μόνοι σας…
Ο Αλέξης, λοιπόν, κατορθώνει μέσα από μια αμφιλεγόμενη ιστορία να ασχοληθεί με αυτά που έκρινε ότι είχε έρθει η ώρα να ασχοληθεί και να τους δώσει ειδικό βάρος. Και αυτά ακριβώς ήταν που ξεκάθαρα στα μάτια του εκπαιδευμένου αναγνώστη (και με αναγκαία προϋπόθεση την προϊστορία αναγνώσεων σε προγενέστερες δουλειές του) τον απασχόλησαν. Κατέθεσε ένα λογοτεχνικά άρτιο έργο που κατορθώνει να παντρέψει αρμονικά το ’’πιασιάρικο’’- εμπορικό σκέλος του με την καλή γραφή. Κάνει μια εκτεταμένη κατάθεση από τα ’’δάνεια’’ και τις επιρροές του (για όποιον παρακολουθεί το εξαιρετικής ευαισθησίας και ποιότητας blog του όλα αυτά είναι ακόμη πιο εμφανή) όχι μόνο στις αναγκαίες παραπομπές στις αρχές του βιβλίου ή κεφαλαίων αλλά και μέσα σ’ αυτό. Δημιουργεί μια υπέροχη ’’βιτρίνα’’ μέσα στη ροή της ιστορίας και είτε στην αφήγηση, είτε στους διάλογους καταθέτει με ειλικρίνεια ακούσματα, αναγνώσεις, κινηματογραφικά έργα, όλα όσα στιγμάτισαν το δικό του δρόμο ή απλώς όλα όσα του αρέσουν και μας προ(σ)καλεί να τα δούμε παρέα του. Από τον Ντύλαν στον Λουντέμη, από τον Ντέιβιντ Λιντς στον Φύλακα της Σίκαλης και από τον Αντονιόνι και το Επάγγελμα Ρεπόρτερ στα ποιήματα του Γουάλας και φυσικά παντού διάσπαρτα τα χνάρια των μπίτνικ συγγραφέων. Έτσι βρίσκει τον τρόπο να μιλήσουν αυτός αφηγηματικά ή οι ήρωες του διαλεκτικά για όσα αγάπησε η γενιά μας, οι τελευταίοι χρονικά γόνοι των baby boomers στις αρχές της δεκαετίας του ’60.
Είναι λοιπόν το βιβλίο της χρονιάς η Αμερικάνικη Φούγκα; Όχι. Με τους συγγραφείς που μου κρατάνε καλή συντροφιά είμαι αυστηρός γιατί έχω μεγάλες, υπερβολικές ίσως, απαιτήσεις, σίγουρα περισσότερες από ότι περιμένω διαβάζοντας κάποιον ’’φρέσκο’’ στη λογοτεχνία. Και υπάρχουν ορισμένες καλοπροαίρετες ενστάσεις που έχω να καταθέσω. Ο Σταμάτης έριξε όλο το βάρος της δημιουργικής ζυγαριάς του στην αρτιότητα της γραφής. Σε θέμα σεναρίου, δράσης ή ανατροπών μου φάνηκε ότι δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία. Ούτως ή άλλως, ποτέ δεν θα τον κατατάξω στους page turner συγγραφείς. Γύρω στις διακόσιες σελίδες της Φούγκας ένας προσεκτικός αναγνώστης μπορεί να μαντέψει που περίπου πηγαίνει η ιστορία και να πιθανολογήσει με σχετική σιγουριά για την κατάληξή της. Είναι λογοτέχνης ο Σταμάτης και όχι ’’παραμυθάς’’, συνεπώς η πλοκή μιας ιστορίας έρχεται σε δεύτερη η τρίτη μοίρα στα βιβλία του (με μοναδική εξαίρεση ίσως την Οδό Θησέως) και χάνει πάντοτε τη μάχη με τις εσωτερικές αναζητήσεις, την εσωστρέφεια, το ’’ταξίδι’’ προς την αυτογνωσία. Ο αναγνώστης του Σταμάτη δεν θα αισθανθεί την αδημονία να γυρίσει σελίδες αλλά θα βιώσει την ’’απαίτηση’’ του δημιουργού για ολοκληρωτική ανάγνωση ενός ολοκληρωμένου έργου.
Κάπου διάβασα (σε ένα από τα πολλά καλά βιβλιοφλικά blogs) ότι τόλμησε να τοποθετήσει τη δράση σε χώρα του εξωτερικού και αυτό αποτελεί καινοτομία. Χωρίς διάθεση αντιδικίας να σημειώσω ότι αυτό πράττει καθ’ έξη η Σώτη Τριανταφύλλου (για παράδειγμα) αλλά και άλλοι λιγότερο γνωστοί συγγραφείς. Στο είδος αυτό, μάλιστα, Ο υπόγειος ουρανός της κ.Τριανταφύλλου σύμφωνα με την προσωπική μου άποψη πραγματεύεται με υποδειγματικό τρόπο την αμερικάνικη επαρχία, τον Route 66 και το αμερικάνικο ’’όνειρο’’.
Θεματολογικά, πρόκειται όντως για ένα βιβλίο δρόμου, απόδρασης και φυγής αλλά ούτε και εδώ υφίσταται ζήτημα πρωτοτυπίας. Με το ζήτημα της φυγής, της απόδρασης, του δρόμου αλλά και της αλλαγής ταυτότητας έχουν καταπιαστεί δεκάδες Έλληνες συγγραφείς και μάλιστα στο πολύ πρόσφατο παρελθόν (άνοιξη 2005) πάλι από τις εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφόρησε το βιβλίο του πρωτοεμφανιζόμενου Π. Μεθενίτη ’’Ο άλλος’’ (από τα αδικημένα εμπορικά βιβλία της περασμένης σοδειάς το οποίο δυστυχώς δεν ανακάλυψε ποτέ το πλατύ αναγνωστικό κοινό) που πατάει ακριβώς στις ίδιες βάσεις και χειρίζεται το όλο θέμα αριστουργηματικά. Για όποιον θέλει πάντως να ανακαλύψει αρκετά ενδεικτικά βιβλία που ασχολούνται με τη φυγή, την απόδραση και γενικότερα λεπτομέρειες για την ελληνική λογοτεχνία δρόμου τον παραπέμπω σε ένα παλαιότερο κείμενο μου καταχωρημένο στον Λογόκηπο στο οποίο αναφέρομαι εκτενώς σε γνωστές και άγνωστες περιπτώσεις. Θα το βρείτε εδώ
http://www.logokipos.gr/portal/html/modules.php?name=News&file=article&sid=341.
Όλα τα παραπάνω δεν μειώνουν στο ελάχιστο την αξία της δουλειάς του Σταμάτη την απομακρύνουν μόνο από την τελειότητα και το ολοκληρωμένο πακέτο που περιλαμβάνει γραφή, διάλογους, ανάπτυξη χαρακτήρων αλλά και πλοκή, σενάριο, ανατροπές. Χωρίς κόμπλεξ και συγγραφικά στεγανά, ανοιχτόμυαλος και δέκτης με σωστό τρόπο των ερεθισμάτων της νέας εποχής ο Σταμάτης έγραψε ένα βιβλίο μοντέρνο (μένοντας πιστός συνάμα σε κλασικές φόρμες) που μπορεί εύκολα να ξεφύγει από τις περιορισμένες δυνατότητες της ελληνικής αγοράς και να κάνει λόγω θέματος και ’’διεθνή καριέρα’’. Κατάφερε χωρίς να επηρεαστεί αρνητικά το σύνολο της δουλειάς του να διαφοροποιήσει σημαντικά και προς το καλύτερο τη γραφή του (πιο γρήγορη και πιο κοφτή με μικρότερες προτάσεις) σε βαθμό που σε σχέση με προηγούμενα βιβλία του να μοιάζει με ’’άλλο συγγραφέα’’. Δύο ακόμη μικρές υποσημειώσεις. Το βιβλίο συνοδεύει ένα υπέροχης αισθητικής και απόλυτα αντιπροσωπευτικό εξώφυλλο, μπορείτε να το δείτε στην αρχή του post. Στην άκρη του μυαλού μου, δεν ξέρω γιατί, θα προτιμούσα την πρωτοπρόσωπη αφήγηση που θα εκτόξευε σε απίστευτα ύψη την ένταση και την καταγραφή συναισθημάτων από την τριτοπρόσωπη αλλά αυτό είναι κάτι καθαρά υποκειμενικό και υποθετικό.
Η σύνοψη για την Αμερικάνικη Φούγκα και για όποιον δεν θέλει να εντρυφήσει σε τεχνικές λεπτομέρειες είναι μια: Διαβάστε τη άφοβα είναι ΕΝΑ ΠΟΛΥ ΚΑΛΟ ΒΙΒΛΙΟ, από τα καλύτερα της χρονιάς και σε μένα προσωπικά άφησε αναπάντητο ένα ερώτημα για τις επόμενες δουλειές του συγγραφέα: Θα είναι αυτή η δημιουργική κορυφή του ή μας επιφυλάσσει και άλλες εκπλήξεις; Οψόμεθα...

Βαθμολογία: 7,5 (με άριστα το 10)