Ελληνική λογοτεχνία

Αρκετοί από τους επισκέπτες του μπλογκ μπορεί να έχουν θεωρήσει ή να πιστεύουν ότι με διακατέχου λογής λογής εμμονές με τους κριτικούς λογοτεχνίας ή τρέφω εμπάθειες και συμπάθειες. Κάθε άλλο! Νομίζω, ότι είναι ένα γενικότερο θέμα για όσους ασχολούνται με τη λογοτεχνία από κάθε σκοπιά ή με κάθε ιδιότητα. Και όταν άνθρωποι με τεράστια θητεία και προσφορά στα γράμματα έχουν τις ίδιες ή παρεμφερείς ενστάσεις τότε οι απαντήσεις είναι μάλλον αυτόματες. Την Κυριακή, στη σελίδα 54 του ΒΗΜΑΤΟΣ δημοσιεύθηκε ένα πολύ εύστοχο σχόλιο του Δ.Ν. Μαρωνίτη (νομίζω ότι εδώ δεν χρειάζονται ούτε συστάσεις, ούτε ειδική αναφορά για την αξία, το όνομα και το ειδικό βάρος του αρθρογράφου) με τίτλο ’’Βιβλιοφαγία’’ και θέμα τα περιβόητα καλοκαιρινά αφιερώματα των εφημερίδων για τα βιβλία. Το μεταφέρω αυτούσιο και άνευ οποιουδήποτε δικού μου σχολιασμού (τι άλλο να προσθέσω άραγε;):
’’Δυο φορές τον χρόνο τα βιβλιοφιλικά ένθετα των εφημερίδων αναλαμβάνουν να σιτίσουν τους αναγνώστες τους με ευάερα ή ευήλια αναγνώσματα, ανάλογα με την εποχή. Στο καυστικό μεσοκαλόκαιρο αρμόζουν περισσότερο τα ευάερα· στο καταχείμωνο των εορτών τα ευήλια. H πληθωρική αυτή σίτιση, που θυμίζει κάπως ορνιθοτροφείο, μπορεί βέβαια, με τον λιπαρό της όγκο, να προκαλέσει βαρυστομαχιά ή διάρροια, αλλά δεν γίνεται αλλιώς: προσφέρονται τα πάντα, και ο πελάτης διαλέγει ό,τι του πάει, στη λαιμαργία ή στην ανορεξία του.
Πέρα ωστόσο από κομπλεξικά χωρατά, το πράγμα έχει ψωμί και δίνει αφορμή για κάπως σοβαρότερη συζήτηση. Προέχουν κάποιες, αφελείς ίσως, απορίες. Για να μην παρεξηγηθώ όμως προδηλώνω: δεν υποτιμώ καθόλου τον δημοσιογραφικό μόχθο που καταβάλλεται, για να συνταχθούν τα βιβλιοφαγικά αυτά αφιερώματα, ο οποίος σίγουρα προσαυξάνεται όταν κάτω από την εικόνα του εξωφύλλου προστίθεται και, συνοπτικό έστω, συστατικό σχόλιο για το βιβλίο, συχνά επώνυμο. Οι ξεκρέμαστες ωστόσο ερωτήσεις επιμένουν. Οπως:
1. Δύσκολα ο ανυποψίαστος αναγνώστης μπορεί να διακρίνει το καθαρά διαφημιστικό μέρος της υπόθεσης (το οποίο ασφαλώς κοστολογείται και πληρώνεται) από το συστατικό (που δίνει την εντύπωση αφιλόκερδης προσφοράς). Ετσι όντως διαμοιράζεται το βιβλικό προϊόν; ή μήπως αποτελεί, στο σύνολό του, παραγγελία των εκδοτών και υπόδειξη των συγγραφέων, με κάποιο βέβαια αντάλλαγμα;
2. Υπάρχει διαγνώσιμο και ομολογημένο κριτήριο για τις επιλογές των συγκεκριμένων βιβλίων, που διαφημίζονται, συστήνονται και σχολιάζονται επωνύμως; Τι λογής κριτήριο είναι αυτό; αξιολογικό; κυκλοφοριακό; σχεσιακό; φιλικό; όλα μαζί; Υπόκειται το όποιο κριτήριο σε κρίση ή παραμένει (εκ προθέσεως ή εξ αποτελέσματος) άκριτο; Επί πλέον: όλα τα βιβλία που διαφημίζονται και συστήνονται θεωρούνται ισότιμα ως προς τη λογοτεχνική τους αξία (χωρίς να αγνοείται βέβαια η ειδολογική τους διαφορά); Το λέω, γιατί τα συστατικά σχόλια δεν αφήνουν, κατά κανόνα, περιθώριο να υποπτευθεί ο πελάτης αν, πόσο και πώς ο σχολιαστής διαβαθμίζει τα βιβλία που συστήνει.
3. Από ό,τι πήρε το μάτι μου, στα βιβλιοφαγικά αυτά αφιερώματα υπερτερούν συντριπτικώς, που έλεγε και ο ποιητής, αφενός η ξένη λογοτεχνία, έναντι της νεοελληνικής, και η πεζογραφία, έναντι παντός άλλου γραμματειακού είδους. Σημαίνει άραγε η πρώτη υπεροχή ότι εκδίδονται και κυκλοφορούν πράγματι περισσότερα ξένα βιβλία από ό,τι ελληνικά; ή μήπως είναι τα ξένα πιο πιασάρικα, οπότε προηγούνται σε προσφορά και ζήτηση; Και φτάσαμε έτσι στο άψητο ψητό:
4. Αλήθεια, πώς εξηγείται η παντελής απουσία (τόσο στο διαφημιστικό όσο και στο συστατικό μέρος των βιβλιοφιλικών αφιερωμάτων) ποιητικών έργων; Οταν συχνά πυκνά ομολογείται ότι: πάλλουσα καρδία της λογοτεχνίας είναι και παραμένει η ποίηση· πως η δική μας νεότερη λογοτεχνία χρωστά την όποια, εσωτερική και εξωτερική, φήμη της σε μείζονες προπάντων ποιητές. Εντάξει, όλοι το ξέρουμε: τα ποιήματα δεν πουλούν στις μέρες μας. Μια ξενόφερτη ωστόσο είδηση, προς παρηγορίαν των ποιητών, λέει πως ο «Monde» καθιέρωσε επιτέλους ειδική στήλη κριτικής αποτίμησης για την ποίηση.
Συμμαχώντας μαζί του η μονότονη στήλη φιλοξενεί σήμερα ένα αποκαλυπτικό, άκρως επίκαιρο, ποίημα του περασμένου αιώνα:
Ας μ' αφήκουν επί τέλους να νοικιάσω αυτόν τον τάφο τον ασβεστοχρισμένο, με τις ανάγλυφες γραμμές τις τσιμεντένιες - μίλια μακριά κάτω απ' τη γη.
Κάθομαι σκυμμένος, με τους αγκώνες πάνω στο τραπέζι κι η λάμπα ρίχνει φως δυνατό σε τούτες τις εφημερίδες που ξαναδιαβάζω σαν ηλίθιος, σε τούτα τα βιβλία που δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον. Ψηλά, πάνω από το δωμάτιό μου το υποχθόνιο, σε μια τεράστιαν απόσταση απλώνονται οι ομίχλες, θεμελιώνονται τα σπίτια. Κοκκινωπός ή ολότελα μαύρος είναι ο βούρκος. Τέρας η πολιτεία κι η νύχτα δίχως τελειωμό. Λίγο πιο χαμηλά περνά το δίκτυο των υπονόμων. Από τα πλάγια, δεξιά κι αριστερά, τίποτε, παρεχτός της υδρογείου το πάχος. 'H μπορεί και καμιά καταβόθρα αιθέρος ή πηγάδα φωτιάς - πού ξέρεις; Πάνω σε κάτι τέτοια σκέδια δεν είναι απίθανο καθόλου νά 'χουνε το κοινό σημείο τους, μύθοι και θάλασσες, κομήτες και φεγγάρια.
Οταν καμιά φορά νιώθω μια πίκρα αβάσταχτη, κάθομαι λέει και βάζω με το νου μου κάτι σφαίρες λείες από μέταλλο ή σάπφειρο. Εχω γίνει κύριος της σιωπής, την ορίζω. Μα γιατί λοιπόν τότε, πέρα κει στην εσχατιά του θόλου, κάτι σαν φωταγωγός να θαμποφέγγει;
Το ποίημα είναι του Ρεμπώ. H μετάφραση του Ελύτη’’.