Ελληνική λογοτεχνία

'Η ζωή είναι πολύ σύντομη για τα καλά βιβλία, πρέπει να διαβάζουμε μόνο εξαιρετικά βιβλία''. Τίμπορ Φίσερ (Under the frog)

Tuesday, April 18, 2006

 

Ξεφ(τ)υλλίζοντας....part 28

Μπορεί το μπλογκ μου να είναι το πλέον εξειδικευμένο αλλά και σε πολλά ακόμη υπάρχουν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες αναφορές σε θέματα που αφορούν τον κόσμο της λογοτεχνίας. Ενας ''επισκέπτης'' του μπλογκ με παρέπεμψε σε ένα άλλο blog (κάπως έτσι ''γνωριζόμαστε'' μεταξύ μας) όπου βρήκα ένα αποκαλυπτικό κείμενο. Εκτός από το άριστο της γραφής, δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την ''κάστα'' των κριτικών βιβλίου (ορισμένα απ΄αυτά τα έχω γράψει παλαιότερα αλλά αποσπασματικά). Διαβάζοντας το κείμενο που βρήκα στο blog με τίτλο καθαρά λογοτεχνικό ''Πρωτοπρόσωπη αφήγηση'' αντιλήφθηκα ότι τελικά όλοι εμείς οι ''απ' έξω'' αντιλαμβανόμαστε μερικά πράγματα με σχετικά μεγάλη ευκολία. Και όλοι εκείνοι που κατευθύνουν την αγορά σύμφωνα με τις επιθυμίες, τις φιλίες ή τις εμπλοκές τους με το εκδοτικό κατεστημένο νομίζουν ότι λειτουργούν ανεξέλεγκτα και χωρίς να γίνονται αντιληπτοί...
Αναδημοσιεύω το κείμενο που ανεξάρτητα αν συμφωνώ ή διαφωνώ, ανεξάρτητα από την ακρίβεια των πληροφοριών (δεν τις αμφισβητώ αλλά δεν μπορώ και να τις ελέγξω) έχει τεράστιο ενδιαφέρον. Θα το βρείτε στην πρωτότυπη μορφή του με τίτλο ''H Λογοτεχνική κριτική- μια άλλη ''παράγκα'''' και ημερομηνία 24 Ιανουαρίου 2006 στη διεύθυνση afigitis.blogspot.com.
"Ο φίλος του βιβλίου καμιά φορά διαβάζει αναγκαστικά τις κριτικές που δημοσιεύουν οι εφημερίδες στις σχετικές σελίδες τους. Οι διαπιστώσεις για το επίπεδο της λογοτεχνικής κριτικής στην Ελλάδα είναι πολύ θλιβερές εδώ και χρόνια και γίνονται ακόμα πιο θλιβερές όσο περνά ο καιρός. Συγγραφείς διαθέτουμε. Άγνωστο γιατί δεν διαθέτουμε κριτικούς.

Ένας από τους καλύτερους, ο Κούρτοβικ των Νέων, πολύ συχνά χρησιμοποιεί μια καζουϊστική που τον ξεστρατίζει από το - επίσης συχνά σωστό - αισθητήριό του: θέτει δηλαδή εξαρχής κάποιους όρους που κατά τη γνώμη του πρέπει να πληροί ένα βιβλίο, ανάλογα με το θέμα και τα όσα πραγματεύεται, και το κρίνει σύμφωνα με τους (αυθαίρετους, εννοείται, και συχνά λαθεμένους) όρους αυτούς που οι ίδιος έθεσε εξαρχής, αντί να αποδέχεται (ή ίσως και να είναι σε θέση να κατανοήσει και να αποδεχθεί) τους όρους που θέτει το ίδιο το βιβλίο και ο συγγραφέας του, όπως πράττει ένας αληθινός κριτικός λογοτεχνίας. Έτσι τα κείμενά του τις περισσότερες φορές δίνουν μεν την εντύπωση της μεθοδολογικής συνέπειας - συμβαίνει όμως συχνά να είναι εξαρχής λαθεμένα από τους όρους που έθεσε ο ίδιος - υποθέτει κανείς - με την σιγουριά πως εκτός από συγγραφέας είναι και διανοούμενος.

Η Ελισάβετ Κοτζιά της Καθημερινής εναλλάσσει την απόλυτη ουδετερότητα με την απόλυτη άρνηση. Όταν επαινεί, το κάνει με μισή καρδιά, λες και της κοστίζει να βγει και να πει πώς και γιατί της άρεσε ένα βιβλίο. Δείχνει συχνά να πάσχει από ένα είδος κριτικής δυσπαρεύνοιας, που δεν της επιτρέπει να κατέβει από τον (υψηλό;) θώκο της κριτικού και να ενθουσιαστεί. Όταν κατακρίνει, το κάνει με μια ψυχρή ειρωνία που σπανίως αναδείχνει τους όρους για τους οποίους “κατέγνω”. Τις περισσότερες φορές διεκπεραιώνει το λειτούργημά της περιγράφοντας τι (νομίζει ότι) λέει το βιβλίο και δεν αξιώνει τον αναγνώστη της ούτε με ένα απλό “διαβάστε” ή “αποφύγετέ” το. Αυτό βέβαια προφυλάσσει την κριτικό από το να χαλά τις σχέσεις της - κάτι που άλλοι, όπως ο Κούρτοβικ και η Θεοδοσοπούλου, το έχουν αποδεχθεί ως μέρος και μοίρα του “επαγγέλματος”. Όχι η Ε. Κοτζιά πάντως. Εκτός αν πρόκειται για συγγραφέα από τον οποίο ενδεχομένως δεν προσδοκά προσωπικά ωφέλη. Τότε μπορεί να συναγωνιστεί ακόμα και την κριτικό του Βήματος.

Η Μάρη Θεοδοσοπούλου, του Βήματος, περιφέρεται και στα κριτικά της κείμενα μεταξύ γραμματολογίας και κριτικής. Η μεν γραμματολογία είναι από μόνη της μια μάλλον άνευρη και χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπόθεση για τον αναγνώστη εφημερίδας - και κυρίως εκείνον που θέλει να φωτιστεί γύρω από την αξία ή απαξία ενός βιβλίου. Η κριτική της είναι συνήθως μια άσκηση ύφους της ίδιας: γοητεύεται από το στυλ που μπορεί να διαθέτει (ή νομίζει ότι διαθέτει) και διανθίζει τα σημειώματά της με ένα δηλητηριώδες χιούμορ που συχνά εγγίζει τα όρια άκρας χυδαιότητας όταν στρέφει τις επιθέσεις της ad hominem και όχι ad opera. Αναγκασμένη από την προσωπική αδυναμία του διευθυντή της (Ν. Μπακουνάκη) στη Ρέα Γαλανάκη, απέφευγε να γράφει κριτικές για τα βιβλία της συγγραφέως αυτής που δεν της άρεσαν, έως ότου παρέβη τον σοφό αυτό κανόνα και διέπραξε το έγκλημα καθοσιώσεως να της τα ψάλει. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι κριτικές της (αν δεν φιλοξενηθεί από άλλη ημερήσια, που να ψάχνει κριτικό λογοτεχνίας) θα γράφονται αποκλειστικά στην μικρής κυκλοφορίας αριστερή εφημερίδα “Η Εποχή”, ενώ τη θέση της στο Βήμα απειλείται να καταλάβει η... Λώρη Κέζα, μεταπηδώντας στην κριτική λογοτεχνίας από τα λογοτεχνικά κουτσομπολιά στα οποία ειδικευόταν ώς τώρα.

Ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου της Ελευθεροτυπίας κρατά ένα χαμηλό προφίλ, είτε επαινεί είτε κατακρίνει. Οι κριτικές του είναι αξιοπρόσεκτα σεμνές (σε αντίθεση με των γυναικών συναδέλφων του) και δείχνουν ένα ήθος που δεν επιτρέπει παρεκτροπές όπως εκείνες της Μ. Θεοδοσοπούλου, για παράδειγμα. Αλλά συχνά βρίθουν πραγματικών και θεωρητικών λαθών - κάτι που μπορεί να μην θεωρείται τόσο σημαντικό από τους αναγνώστες της εφημερίδας του, αλλά στους γνώστες προκαλεί ελαφρά θυμηδία. Ο Χατζηβασιλείου συχνά ομολογεί την αδυναμία του να προσπελάσει ορισμένα κείμενα - αλλά σπάνια θα κατευθύνει τον αναγνώστη του σε ιδιαίτερα εσφαλμένες εκτιμήσεις. Του λείπει το οξύ πνεύμα του Κούρτοβικ και η ευαισθησία που συχνά δείχνει η Κοτζιά, αλλά διατηρεί ένα μέσο δρόμο που σπάνια ξαστοχεί είτε προς τη μια είτε προς την άλλη κατεύθυνση.

Στα περιοδικά λογοτεχνίας η κατάσταση δεν είναι καθόλου καλύτερη. Άγνωστοι και ανώνυμοι συντάκτες που αυτοανακηρύχθηκαν κριτικοί γεμίζουν τις σελίδες τους με κριτικές που τις περισσότερες φορές είναι παρουσιάσεις ή αναπτύξεις των δελτίων τύπου που μοιράζουν οι εκδότες - και τις περισσότερες φορές έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς.

Η γενικότερη εντύπωση του αναγνώστη βιβλίων - όταν συντύχει να έχει διαβάσει ή να διαβάσει ύστερα ένα βιβλίο που κρίθηκε από τις εφημερίδες - είναι ότι άνθρωποι που θα έπρεπε μάλλον να παίρνουν μαθήματα από τους συγγραφείς, φιλοδοξούν να δείξουν ότι τους τα παραδίδουν οι ίδιοι. Το αποτέλεσμα - συχνά αστείο, ακόμα πιο συχνά προκαλεί δυσάρεστη εντύπωση".
Comments:
This comment has been removed by a blog administrator.
 
@reader πολύ ωραίο το blog σας. Σήμερα λόγω χαλαρότητας στη δουλειά διάβασα τα περισσότερα ποστ τα οποία βρήκα πολύ ενδιαφέροντα. Θα σχολιάσω κι εγώ απ' αυτό το blog, αυτά που γράφει ο πρωτ. αφηγητής ως μια απλή αναγνώστρια λογοτεχνίας που έχει πάψει εδώ και χρόνια να διαβάζει βιβλιοκριτικές και να επηρεάζεται απο αυτές. Οι περισσότεροι δε κάνουν σχεδόν ποτέ κριτική για να βοηθήσουν τον/την συγγραφέα να βελτιωθεί, με μόνη εξαίρεση ίσως τον Κούρτοβικ. Χρησιμοποιούν πολύπλοκη γλώσσα και βαρύγδουπες εκφράσεις για να βγάλουν τι? τις περισσότερες φορές άρνηση. "Λες και μόνο αυτοί διαβάζουν". Αυτή τη φράση μου την είπε χτές ο αδερφός μου που συζητούσαμε για την κριτική ενός βιβλίου. Πολυβραβευμένα βιβλία είναι μέτρια ή δε διαβάζονται καθόλου.
 
@ladychill
η διακίνηση ιδεών πρέπει να είναι ελεύθερη. Αναζητώ και όλα τα blog που κρύβουν Α.Λ. και θα τα βάλω σε σειρά για να γράψω για όλα. Δυστυχώς η βιβλιοκριτική αποδεικνύεται πονεμένη ιστορία και το χειρότερο είναι πως από ότι φαίνεται πλην λιγοστών εξαιρέσεων όλοι τους νομίζουν ή πιστεύουν ότι δεν τους καταλαβαίνουν οι αναγνώστες.
@tinkerbell
ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια. Συμφωνώ επίσης με την τοποθέτησή σας. Χρησιμοποιώ τις αναφορές του τύπου περισσότερο για να ενημερώνομαι τι κυκλοφορεί στην αγορά, ποιά βιβλία έχουν βγει και από εκεί και πέρα εμπιστεύομαι το ένστικτό μου. Δεν μου αρέσει να περιαυτολογώ αλλά με τις φτωχές δυνάμεις (μην ξεχνάμε ότι όλοι εμείς αγοράζουμε βιβλία και δεν τα παίρνουμε δωρεάν) πρόλαβα μέσα σε μερικούς μήνες να ανακαλύψω συγγραφείς αξιόλογους αληθινά διαμάντια όπως ο Κουτσάκης, ο Ζευγώλης ή ο Σταυρόπουλος για τους οποίους ουδέποτε έχω δει αναφορές μεγαλύτερες των πέντε αράδων στον τύπο...Δεν παριστάνω τον κριτικό, ούτε έχω τέτοια απωθημένα αλλά συμφωνώ με τον αδελφό σας και αντιστρέφω τον λόγο του: ’’Οποιος διαβάζει έχει άποψη’’...Οι κριτικοί γράφουν σαν εν δυνάμει συγγραφείς (οι περισσότεροι), δεν λένε ευθέως μου αρέσει αυτό ή δεν μου αρέσει αλλά μοιάζουν με παγώνια που αυτοθαυμάζονται για το πόσο καλύτερα μπορούν να γράφουν από τους συγγραφείς! Επειδή ακριβώς πολλά βιβλία που διαβάζουμε πάνε χαμένα σκέφτηκα μόνο σαν αναγνώστης να γράψω για αυτά. Πέντε άνθρωποι παραπάνω να τα διαβάζουν θα αισθάνομαι ότι κάτι προσφέρω...
 
Καλησπέρα σας.Εχω επισκεφθεί ξανά το blog σας,αλλά σήμερα έχω να σας κάνω δυο ερωτήσεις.

1)Τι σημαίνει καζουΐστική;

2)Τι προσόντα πιστεύετε εσείς πρέπει να διαθέτει κάποιος για να γίνει κριτικός λογοτεχνίας;Είναι συγκεκριμένα ή είναι λίγο συγκεχυμένη η κατάσταση;
 
@regina
Απαντήσεις:
1/ Καζουιστική είναι ένας επι μέρους κλάδος της κοινωνιολογίας που εστιάζει στην αντιμετώπιση κυρίως ηθικών διλημμάτων μέσα από τη σχηματοποίηση συγκεκριμένων οδηγιών συμπεριφοράς, οι οποίες οδηγίες δέν είναι σταθερές αλλά ποικίλουν ανάλογα με τον κατά περίπτωση χειρισμό τέτοιων περιστάσεων.
2/ Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Τελώ αν αγνοία αν απαιτούνται ειδικά προσόντα, θα ρωτήσω, θα μαθω και θα σου αφήσω μια απάντηση στο μπλογκ σου.
 
Σε ευχαριστώ για τις απαντήσεις αλλά θα επιμείνω λίγο ακόμη στη δεύτερη.Ρώτησα τι προσοντα πιστεύεις πως χρειάζεται ένας κριτικός,παρακινημένη κυρίως από την παρακάτω φράση σου:

Άγνωστοι και ανώνυμοι συντάκτες που αυτοανακηρύχθηκαν κριτικοί ..

Εφόσον όμως δε γνωρίζουμε τι ακριβως προσόντα χρειάζονται (η ερωτησή μου ήταν ρητορική,υποψιάζομαι κάποια προσόντα) τότε γιατί να μην υπάρχει αυτή η αυτοανακήρυξη;Επίσης οι άγνωστοι και ανώνυμοι συντάκτες γίνονται κάποτε γνωστοί και ''επώνυμοι''.Μήπως π.χ. ο Κούρτοβικ όταν ξεκίνησε να γράφει είχε το όνομα που έχει τώρα;Ο Γαραντούδης επίσης που γράφει από καιρόν εις καιρόν στα Νέα μήπως δεν μπορεί να γίνει κι αυτός πιο γνωστός;
Θέλω να πω η αναγνωρισιμότητα και η φήμη δεν είναι μέτρο κρίσης για να κρίνουμε αν κάποιος κάνει καλά τη δουλειά του ή όχι (στην προκειμένη περιπτωση οι κριτικοί).

Αρα και τα προσόντα που προανεφερες αλλά και η ''φήμη'' του κάθε επίδοξου κριτικού σηκώνουν πολύ συζήτηση.
(και για να μην παρεξηγηθώ,όχι δεν γράφω κριτική σε κάποια εφημερίδα,ουτε σε κάποιο λογοτεχνικό περιοδικό :) )
 
@regina
το συγκεκριμένο post δεν είναι δικό μου...Γράφω ότι το πήρα από το blog afigitis.blogspot.com και ότι σε αρκετά σημεία του διαφωνώ ή συμφωνώ...Δεν έχω σχέση με την πατρότητα του κειμένου απλά είχε ενδιαφέρον. Επί της ουσίας και αν θέλεις τη δική μου άποψη η αλήθεια είναι κάπου στη μέση...
Ορισμένοι γίνοναι κριτικοί από σύμπτωση, επειδή έτυχε να υπάρχει ένα κενό ή μια δουλειά. Αλλοι πραγματικά πληρούν τις προδιαγραφές. Νομίζω ότι ακόμη και για τα μάτια ενός ''αδαή'' αναγνώστη ποιός έχει προδιαγραφές εξέλιξης και ποιός όχι είναι ξεκάθαρο. Σε τελική ανάλυση, νομίζω ότι παρεμφερείς ''ειδικότητες'' (κριτικός βιβλίου, κινηματογράφου, γευσιγνώστες κλπ.) έχουν να κανουν πολύ με το ''ένστικο'' κάποιου αφού το ''μου αρέσει ή δεν μου αρέσει'' δεν υπόκειται σε κάποια μοφή αντικειμενικότητας, ούτε υπάρχουν σαφή, οριοθετημένα και ξεκάθαρα κριτήρια αξιολόγησης.
Δεν έχω κάτι με τους κριτικούς, ούτε προσωπικά απωθημένα. Αν κάνεις τον κόπο και ρίξεις μια ματιά σε προηγούμενα post θα αντιληφθείς ότι εκείνα που δεν μου αρέσουν είναι μια '''αγορά πνεύματος'' να χειραγωγείται χειρότερα από την αγορά χρήματος, να γίνονται αναφορές απλά και μόνο στο όνομα των δημοσίων σχέσεων και να περνάνε απαρατήρητα βιβλία που πραγματικά αξίζουν. Και όσο περνάνε οι μήνες αντιλαμβάνομαι, αγαπητή μου, ότι δεν είμαι ο μοναδικός που κουβαλάει τέτοιες ανησυχίες. Θα είχε ενδιαφέρον να μπορούσες να διαβάσεις τις τοποθετήσεις των συγγραφέων με τους οποίους -πλέον- αλληλογραφώ αλλά προφανώς προτιμούν για ευνόητους λόγους να μην τις καταθέτουν δημόσια.
 
Kalo Pasxa!
 
@reader's digest,δεν σκέφτηκα ούτε μια στιγμή ότι κάτι εχετε εναντίον των κριτικών,το μόνο που σκέφτηκα είναι ότι απλώς εκφέρετε μια γνώμη για αυτούς ,χωρίς όμως να είστε κριτικός,όπως ακριβώς κάνουν κι αυτοί για τους λογοτέχνες,χωρίς να είναι οι ίδιοι λογοτέχνες.

Προσωπικά δεν τρελλαίνομαι για κριτικούς και κριτική,έστω κι αν στα προσωπικά μου διαβασματα θα κρίνω κι η ίδια κάποια βιβλία,κάποια κείμενα,κάποιους συγγραφείς κ.τ.λ.

Και ναι,θα συμφωνήσω πως δεν υπάρχουν σαφή κριτήρια αξιολόγησης και πως παντού μπαίνει στη μέση το υποκειμενικό στοιχείο -δεν ξέρω αν αυτό εννοεις κι εσυ με τη λέξη 'ένστικτο'-αλλά από την άλλη βάση αυτής της συλλογιστικής όλοι μα όλοι μπορούν να γίνουν ανεμποδιστα και εντελώς φυσιολογικά κριτικοί βιβλίων.

Δηλαδή πιστεύω πως υπάρχουν κάποια κριτήρια για να κάνει κάποιος αυτή τη δουλειά.Να έχει διαβάσει πολύ,να έχει σπουδάσει κάποιο αντικείμενο παρεμφερές με τη λογοτεχνία,να έχει μελετήσει λογοτεχνικές σχολές και θεωρίες.Βέβαια με αυτά και αυτά καμιά φορά η ανάγνωση καταντά στυγνος επαγγελματισμός και ο κριτικός γίνεται κάτι σαν τον ζαχαροπλάστη που όταν ο ίδιος τρώει μια πάστα,αυτός προσπαθεί να βρει τι υλικά έχουν χρησιμοποιηθει για το γλυκό και πως ακριβώς χρησιμοποιήθηκαν και έτσι χάνει το καλύτερο μέρος της πάστας που είναι το ίδιο το μασημά της.

Με συγχωρείς αν σε ζαλίζω αλλά βρισκω το όλο θέμα αλλά και το blog σου βεβαίως που ασχολείται με αυτό,πολύ ενδιαφέρον.
 
@ladychill
Ανταποδίδω τις ευχές
@regina
Σαφώς και δεν ζαλίζομαι, ίσα ίσα που κάθε ανταλλαγή απόψεων η διακίνηση ιδεών είναι πάντοτε γόνιμη και ποτέ βαρετή...Συμφωνώ ότι απαιτούνται κάποιες ειδικές γνώσεις αλλά από τα λίγα που γνωρίζω στην Ελλάδα ο κόσμος των μίντια κατακλύζεται από ''εμπειρικούς''. Οσον αφορά το βιβλίο ποτέ κανείς, πλην του ίδιου του συγγραφέα, δεν μπορεί να μαντέψει σωστά τα υλικά.
Εν κατακλείδει θεωρώ λανθασμένη την έκφραση ''κριτικός''. Οπως μου έγραψε πρόσφατα μια φίλη πρόκειται περισσότερο για μια πιο διευρυμένη αναγνωστική άποψη...Εξ' άλλου και εγώ εδώ μέσα αυτό προσπαθώ να κάνω...Δεν παριστάνω τον κριτικό αλλά τον αναγνώστη που απλά δημοσιοποιεί την άποψή του. Και μέσα σε όσα έμαθα αναλλάσοντας απόψεις με ανθρώπους του χώρου όλους αυτούς τους μήνες είναι ότι δεν υπάρχει καλό ή κακό βιβλίο αλλά βιβλία που απλώς μας αρέσουν ή όχι...
 
Post a Comment



<< Home

This page is powered by Blogger. Isn't yours?